Aso Press - Metin YOKSU

Küresel Eşitlik ve Kapsayıcılık Ağı, Türkiye geneli 7 bölgeyi kapsayan 21 ilde kadın muhtar ve muhtar adaylarına kapasite güçlendirme eğitimleri düzenledi. İç Anadolu, Karadeniz'in yanı sıra Kürt kentleri dahil olmak üzere yüzlerce kadına ulaşan Küresel Eşitlik ve Kapsayıcılık Ağı'nın eğitmenlerinden ve başkanı Ayşe Kaşıkırık, adaylara adaylaşma, örgütlenme, strateji geliştirme gibi maddeler üzerinden eğitimler verildiğini anlattı. Türkiye tarihi boyunca kadınların siyasette sadece bir "nesne" konumunun dayatıldığına vurgu yapan Kaşıkırık özelikle muhtarlık kısmında kadınların tüm gün çay ısmarlayan, et dağıtan erkek muhtar vesayeti ile eşitsiz bir temelde yarıştığına dikkat çekti. Yaptıkları eğitimi ve gözlemlerini Aso Press'e anlatan Kaşıkırık, yerel yönetimlerde kadınların söz sahibi olması için metotların geliştirilmesi gerektiğine işaret etti.

'KADINLAR SİYASETTE YOKLUK SENDROMU YAŞIYOR'

Türkiye tarihinde kadınlar seçimlerde kadınların siyasetteki yeri nedir? Rakamlar bize neyi gösteriyor?

Kadınların siyasette “yokluk sendromu” yaşadığını gösteriyor. Aslında siyasette de kadının adı yok. Seçmenlerin %50,6’sı, milletvekillerin ise %20’si kadın! TBMM tarihinde kadın temsilindeki en yüksek seviye sadece %20. Bir diğer ifadeyle, her 5 milletvekilinden yalnızca biri kadın. Özellikle, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin daha yoğun, keskin ve katmerli olarak hissedildiği yerel yönetimlerde durum çok daha vahim. Türkiye’de kadınların belediyelere seçme ve seçilme hakkını kazandığı 1930 yılından günümüze kadar 19 yerel seçimde 32 binden fazla erkek belediye başkanı seçilirken, kadın belediye başkanı sayısı 150’de kaldı. Belediye meclis üyeliğinde kadın oranı en fazla %11, kadın muhtar oranı en fazla %2,24 oldu. 

Bu verilerin ortaya koyduğu üzere, kadınlar yerel yönetimlerin unutulan öznesi konumunda. Dolayısıyla, kadın yurttaşlar alınan kararların nesnesi. Diğer bir deyişle, kadın yurttaşlar kentin sahibi değil, sakini. Kadınlar kentte etken değil, edilgen rolde. Oysaki, nüfusun ve seçmenlerin yarısını oluşturan kadınlar kentte etkili ve yetkili olmalı. 

Kadın genelinde muhtar sayıları nedir? 

Türkiye genelinde kadın muhtar adayı sayısında önemli bir artış var. Önceden muhtarlık yarışı erkekler arasında, erkekler kulübünde, erkek-erkeğe geçerdi. Bu zincir artık kırıldı, kadınlar da muhtarlık yarışına dahil oldu. Artık mahallelerde 3-4 kadın adayın yarıştığı durumlarla karşılaşıyoruz. 

Şanlıurfa, Türkiye Cumhuriyeti tarihi boyunca bir tane bile kadın muhtar çıkarmayan bir ildir. Bu dönemde 10 kadın muhtar adayı var, kapı kapı dolaşarak yoğun bir saha çalışması yürütüyorlar. Bazı kadın adaylar “gün siyaseti” yaparak günlerde kadınları örgütlüyor, bazıları okul aile birlikleri ve sivil toplum kuruluşları üzerinden seçmenlere ulaşmaya çalışıyor. 

Bugün kaç muhtar adayı, kaç meclis üyesi ve belediye başkanı adayı kadındır rakamlar biliniyor mu şuan için?

Muhtarlıklarda bir başvuru usulü yok, dolayısıyla son güne kadar aday olunabiliyor. Bu nedenle kesin aday oranlarını bilemiyoruz. Belediye başkanlığında kadın aday oranı %6-%8 bandında değişiyor. En yüksek kadın aday oranı DEM partide, en düşük kadın aday oranı kadınların neredeyse hiç olmadığı MHP, Saadet Partisi, Yeniden Refah Partisi, Hür Dava Partisi gibi partilerde görünüyor. 

Kadınların siyasete katılmasında hangi parti çoğunluktadır?

Eş başkanlık ve cinsiyet kotası uygulayan DEM Partisi’nde durum eşit temsile oldukça yakın. MHP, Saadet Partisi, Yeniden Refah Partisi, Hür Dava Partisi gibi “erkek erkeğe-erkek egemen” olan partilerde durum çok vahim. Kadının adı neredeyse yok! Kadınlar, erkekler kulübünde var olma mücadelesi veriyor. 

Bağımsız adaylarda durum nedir?

Belediye başkanlığında ve belediye meclis üyeliğinde bağımsız kadın aday oranı çok düşük. Aslında, bağımsız olarak bir adayın seçimi kazanması oldukça zor. Bu nedenle, kadınlar bağımsız olarak belediye başkanlığı ve belediye meclis üyeliği adaylığını tercih etmiyor.  

2019 seçim sonnuçların kimi kentlerde bir veya iki kadın muhtar seçildi neden bu kadar az?

Siirt ve Batman gibi doğu ve güneydoğu bölgesindeki birçok ilde kadın muhtar sayısı bir elin parmağını geçmiyor. Bunun en önemli sebebi, bölgedeki feodal yapı ve ataerkil (erkek egemen) zihniyet. “Kadından muhtar mı olur?”, “Sizin mahallede/köyde hiç erkek kalmadı mı?”, “Dul kadına oy mu verilir?” gibi cinsiyetçi söylemlere kadınlar sıklıkla ve yoğun bir biçimde maruz kalıyor. 

Bu kentlerde DEM Parti’nin kadın adayları çok fazla iken neden muhtarlık daha az?

Muhtarlık en küçük yerel birim ve bu ölçekte karşılaşılan toplumsal cinsiyet eşitsizliği çok ağır. Nüfus küçüldükçe, kırsal kesimlere doğru gidildikçe kadınların ve kız çocuklarının karşılaştıkları cinsiyetçi tutum, davranış ve kalıp yargılar katmerleniyor, derinleşiyor. Öyle ki, muhtarlığın erkek işi ve kadının yerinin evi olduğu anlayışı kendini daha çok hissettiriyor.  Özetle, kadınlar muhtarlık seçimlerinde psikolojik şiddetin görünen ve bir o kadar da görünmeyen bin bir yüzü ile karşılaşıyor. Aynı zamanda kadın adaylar, ekonomik şiddete de maruz kalıyor. Kadın adaylar, rakipleri olan erkek adayların bedava çeyrek altın verdiğini, ücretsiz et dağıttığını, sürekli çay-kahve ısmarladığını söylüyorlar. Biz bu eşitsiz ve adil koşullarda nasıl seçim yarışına girelim diyorlar. 

Siz neler yaptınız bu süreçte. Eğitimler neden önemli?

Küresel Eşitlik ve Kapsayıcılık Ağı olarak, Türkiye geneli 7 bölgeyi kapsayan tam 21 ilde kadın muhtar ve muhtar adaylarına kapasite güçlendirme eğitimleri düzenledik. Bu eğitimlerde adaylaşma, örgütlenme, strateji geliştirme, kampanya yönetme, mahallede eşitlik ve kapsayıcılık, hak temelli kentsel hizmetler, siyasette toplumsal cinsiyet eşitliği, muhtarlık mevzuatı, yerel siyaset ve mahalle dinamikleri gibi bir dizi konuya değindik. Aynı zamanda, kamuoyunda kadın muhtar konusunda farkındalık kazandırmak ve bilinç yükseltmek için #1KapıDaSenAç kampanyası düzenledik. Bu kampanya ile kadınları aday olmaya ve seçmenleri kadın adaylara oy vermeye davet ettik. Seçim gününe kadar muhtarlık kurumunda kadınların eşit temsil edilmesini gündemde tutmaya, bu konuda kamuoyu oluşturmaya, sesimizi ve sözümüzü çeşitli platformlarda daha gür duyurmaya gayret edeceğiz. 

Eş başkanlık sistemi ülke için ne anlam ifade eder ve kadın temsiliyetini sağlar mı muhtarlık da dahil?

Cinsiyet kotası ve fermuar sistemi siyasi partiler tarafından etkin ve yetkin bir şekilde uygulanmadığı için eşit temsil bir türlü sağlanamıyor. Eş başkanlık sistemi ülkemizdeki eşit temsil sorununu çözmek için önemli bir araç olabilir. Ancak muhtarlık kurumunda karşılığını bulamayabilir. Muhtarlık kurumu doğrudan demokrasinin ülkemizde işlevsel olduğu tek alandır. Adaylar bağımsız, partisiz olarak seçime girerler.  Dolayısıyla, eş-başkanlık sistemi yerine muhtarlıklara iki dönem kuralı getirilebilir. Kadın adaylara adaylık kampanyalarını yürütebilmek için finansal destek sağlanabilir. Türkiye genelinde her 100 muhtardan 98’i erkek ve sadece 2’si kadın. Mevcut erkek muhtarların büyük bölümü en az 3-4 dönemdir bu görevi yapıyor. Hatta 10 dönemdir muhtarlık yapanlar var. Muhtarlıklarda gençlere ve kadınlara daha çok yer açmalıyız.