Fotoğraf-Asopress Arşivi Sere Sale çocukları 

Asopress - Mezopotamya coğrafyasında binlerce yıldır yaşayan Kürtler, tarihleri boyunca birçok devlet kurmalarına rağmen günümüzde bir devlete sahip değiller. Herhangi bir devlete sahip olmamalarına rağmen, yüzyıllardır yaşadıkları coğrafyada kültürlerini ve sanatlarını yaşatmaya çalışmaktadırlar. Kürtlerin Müslümanlığı kabul etmeleri ile birçok geleneksel ritüel değişkenlik göstermiş olsa da, binlerce yıllık kültürün derin izleri günümüze kadar gelmiştir. Son yıllarda sosyal medyanın da etkisiyle, Sere Sale gibi ritüeller yeniden hayat bulsa da, Buka Baranê gibi ritüeller günümüzde yok denecek kadar azalmıştır. Mezopotamya'da geleneğin oyunla harmanlandığı ritüeller, son yıllarda yeniden çocukların ve yetişkinlerin ellerinde hayat bulmaya çalışmaktadır. Buka Baranê gibi yağmur çağırma ritüelleri, ücra köşelerde sessiz sedasız yaşam bulmaktadır.

Milyonların kutladığı newroz

Newroz, binlerce yıllık bahar bayramı olarak kutlansa da günümüzde politik ve siyasal bir işlev de kazanmıştır. Tüm bunlara rağmen, günümüzde Newroz alanlarına gidenler aynı zamanda binlerce yıllık kültürel kodlarla alanları doldurmaya gayret etmektedirler. Her ne kadar 21 Mart ana kutlama günü olarak yapılsa da, Newroz geçmişten günümüze haftalara yayılan bir şölene dönüşmüştür. Özellikle Newroz, en güzel ulusal kıyafetlerin giyilerek gidildiği yerlere dönüşürken, gençler gittikleri yerlerde ateş yakıp bir yandan üzerinden atlarken, diğer yandan çeşitli etkinliklerle Newroz'un coşkusunu farklı şekillerde yaşamaktadırlar. Örneğin, son yıllarda Batman'da genç erkekler birbirlerini havaya atarak görsel bir şölen yaratmaktadır.

Sosyal medya ile yeniden popülerleşen Sere Sale

Sere Sale, son yıllarda yeniden popülerleşen bir yeni yıl kutlamasıdır. Julien Takvimi’ne göre 13 Ocak’ta Kürtler arasında kutlanan bir geçiş ritüelidir. Ufak yaştaki çocuklardan genç yaştaki bireylere kadar, 13 Ocak'ta kızlı-erkekli her yıl, sosyal medyanın da etkisiyle bu ritüel yaşam bulmaktadır. Ritüele göre, karşı cinsin kıyafetleri giyilir. Kızlar erkeklerin, erkekler de kızların kıyafetlerini giyerler. Ev ev dolaşarak çeşitli tekerlemeler söylenir ve eldeki poşetler doldurulmaya çalışılır. Halay, müzik ve çeşitli parodilerle ritüel, gençlerin ve çocukların gönlünde yer edinmiştir. Son yıllarda sosyal medyanın etkisiyle ritüel iyice popülerleşmiştir. Son yıllarda ürtücü ve komik kıyafetlerin de giyildiği için Kürtlerin Cadılar Bayramı olarak ananlar olsa da, bu sadece eğlence amaçlı mesaj paylaşımı olarak kalmıştır.
 

Kosegeli: sert soğukların geride kalmaya başladığı zamanın ritüeli

Kosegeli, sert soğukların geride kalmaya başladığı zamanı ifade eden, ilk cemrenin yere düştüğü 20 Şubat akşamında kutlanan bir ritüeldir. Kosegeli adı verilen figür, bu kutlamanın simgesidir.

İklim krizinin hatırlattığı ve unutulan ritüel: Buka Baranê

Buka Baranê, yer yer gökkuşağı ile karıştırılsa da günümüzde unutulan bir yağmur çağırma ritüelidir. Pagan geleneği olan Buka Baranê, çocukların bir oyunudur. Kuzeyli Kürtler arasında sadece yaşlılar tarafından hatırlansa da, nadiren de olsa bazı köylerde Nisan veya Mayıs aylarında çocuklar tarafından geleneğe uygun şekilde yaşam bulur. Süleymaniye’nin Şexani mahallesindeki Kürdistan Şemal Örgütü öncülüğünde, çevreyi korumak amacıyla “Temiz bir dünyada çocuklar Buka Baranê karnavalı kuruyor" kampanyası kapsamında çocuklarla ritüel gerçekleştirilmiştir. Kuraklığın etkili olduğu ve yağmura en çok ihtiyaç duyulan bahar aylarında oynanan bu oyun, Süleymaniye'de Ekim 2021'de yapılmıştı. Diyarbakır Bismil'de ise, aynı yıl yaşlı kadınlar bahar aylarında kuraklık nedeniyle çocukların oynaması gereken bu oyunu oynamış ve kayıtlara geçmiştir. Ritüelde, çocukların bir geline benzettiği korkuluk köy meydanından başlanarak tekerleme ve şarkılar eşliğinde ev ev dolaştırılır ve buralardan un, yağ, şeker, arpa gibi ürünler istenir. Çocukların isteğine cevap veren yetişkinler ise bir kova suyu gelinin veya çocukların üzerine döker. Çocuklar saflığı ve temizliği simgelediğinden, yetişkinler çocukları seyrederken duaların kabul olması temennisinde bulunur.

Ritüelin farklı biçimleri de bulunmaktadır: Kimi yerlerde gelin figürü köyde dolaştırılırken eşeğe ters binilir ve üzerine su dökülür. Kimi yerlerde ise kızlar erkeklerin, erkekler ise kızların kıyafetlerini giyer. Köyde bulunanlar ise çocukların üzerine yağ veya un döker. Bu sırada “Mart, Nisan, gelinimizdir, Mayıs ayında yağacak yağmur kıymetsizdir” şeklinde şarkılar söylenir. Kimi yerlerde ise “İnek ot ister, ekinler su ister, biz de yağ un isteriz” denilir. Ritüel sonunda toplanan ürünlerle çocuklara ziyafet verilir. Ürünleri toplayan çocuğun yetim ya da öksüz olmasına dikkat edilir.

Tüm bu ritüeller yüzyıllardır yaşamda yer alırken, Müslümanlığın kabul edilmesi ile birçok ritüel de unutulmuştur. Yağmur çağırma ritüeli Buka Baranê yukarıdaki gibi olurken, Müslüman Kürtler ise sadece erkeklerin katıldığı ve dualar okunarak ellerin ters bir şekilde yukarı kaldırıldığı bir biçim uygulamaktadır. Buna rağmen son yıllarda iklim krizinin artması ile bu ritüel yeniden yaşam bulmuştur. İran'da yaşayan Doğu Kürdistanlılar ise diğer parça Kürdistan'da yaşayanlara göre gelenekleri daha sık yaşatmaktadırlar.

Gaxan Bayramı 

Gaxan Bayramı, Dersim yöresindeki Kürt Alevilerin günümüz takvimine göre Aralık ayında kutladığı bir geçiş ritüeli bayramıdır. Son yıllarda kimi yerlerde 31 Aralık'ta kutlansa da gerçek tarihi bu değildir. Yukarıda değindiğimiz Sere Sale ve Kosegeli ile hemen hemen benzer bir ritüeldir. Sere Sale’deki Kose’nin bu bayramdaki muadili, genellikle yaşlı adam kılığına giren Gaxan/Kalo’dur.

Günümüzde yaşatılmaya çalışılan diğer ritüeller ise Çarşema Sor, Cema/Cejna Ezi/ Çilê Zivistanê, İda Dahiye (Ölülerin Bayramı) ve Şeb-i Yelda'dır.

Asopress Kültür Servisi